گيربکس

جعبه‌دنده را اصطلاحا گيربکس مي‌گويند.
گشتاور توليدي توسط موتور بايد متناسب با نياز خودرو به چرخ ها منتقل شود. وظيفه‌ کنترل و تنظيم اين قدرت با گيربکس يا جعبه دنده‌ خودرو است. درواقع گيربکس به راننده اجازه مي دهد تا خودرو را با سرعت‌هاي مختلف در شرايط متفاوت کنترل کند. اهميت اين بخش از اين جهت است که هر موتوري قادر به توليد ميزان مشخصي از توان و گشتاور است. اما از طريق گيربکس مي‌توان بدون بالا بردن دور موتور و گشتاور، به سرعت دلخواه رسيد.
گيربکس‌ها از قطعات متعددي تشکيل مي‌شوند. مهم‌ترين بخش يک گيربکس چرخ‌دنده‌هاي آن هستند که بسته به نوع گيربکس در اشکال و جنس‌هاي مختلف مورد استفاده قرار مي‌گيرند. در ساختمان گيربکس تعداد زيادي چرخ دنده روي هم سوار مي‌شوند و بسته به فعاليت هر يک، ميزان قدرت و گشتاور انتقالي از موتور به چرخ‌ها مشخص مي‌شود. هريک از چرخ دنده‌ها نشانگر يکي از دنده‌هاي روي دسته دنده‌ داخل کابين هستند.
وجود اين چرخ دنده‌ها در تمام انواع گيربکس ثابت است اما نوع و تعداد آنها تغيير مي‌کند. اگر مي‌خواهيد تصوري از چرخ‌دنده‌هاي داخل يک گيربکس داشته باشيد، چرخ‌دنده‌هاي مختلف يک دوچرخه دنده‌اي را تصور کنيد که احتمالا آن را زياد ديده‌ايد.

گيربکس چيست و چه وظايفي دارد؟

گشتاور توليدي توسط موتور بايد متناسب با نياز خودرو به چرخ ها منتقل شود. وظيفه‌ کنترل و تنظيم اين قدرت با گيربکس يا جعبه دنده‌ خودرو است. درواقع گيربکس به راننده اجازه مي دهد تا خودرو را با سرعت‌هاي مختلف در شرايط متفاوت کنترل کند. اهميت اين بخش از اين جهت است که هر موتوري قادر به توليد ميزان مشخصي از توان و گشتاور است. اما از طريق گيربکس مي‌توان بدون بالا بردن دور موتور و گشتاور، به سرعت دلخواه رسيد. گيربکس در کنار اين وظيفه‌ مهم کارهاي ديگري با درجه اهميت متفاوت نيز انجام مي‌دهد. مانند:

پيشگيري از سرعت‌هاي ناخواسته: به کمک گيربکس مي‌توان خودرو را در سراشيبي‌ها و شرايط جاده‌اي که احتمال خروج سرعت از کنترل وجود دارد، اتومبيل را به صورت کامل در اختيار راننده قرار داد.

تنظيم جهت حرکت خودرو: به کمک گيربکس مي‌توان جهت حرکت خودرو را به جلو و عقب کنترل کرد و به خودرو قدرت حرکت معکوس داد.

کار کردن موتور بدون حرکت خودرو: گاهي لازم است که موتور خودرو فعال باشد اما حرکتي صورت نگيرد. به کمک گيربکس مي‌توان انتقال نيروي موتور به چرخ‌ها را متوقف و اين امکان را فراهم کرد.

اجزا و قطعات گيربکس و چگونگي عملکرد آن

گيربکس‌ها به همان اندازه که مهم هستند از قطعات متعددي نيز تشکيل مي‌شوند. مهم‌ترين بخش يک گيربکس چرخ‌دنده‌هاي آن هستند که بسته به نوع گيربکس در اشکال و جنس‌هاي مختلف مورد استفاده قرار مي‌گيرند. در ساختمان گيربکس تعداد زيادي چرخ دنده روي هم سوار مي‌شوند و بسته به فعاليت هر يک، ميزان قدرت و گشتاور انتقالي از موتور به چرخ‌ها مشخص مي‌شود. هريک از چرخ دنده‌ها نشانگر يکي از دنده‌هاي روي دسته دنده‌ (سرعت دنده‌) داخل کابين هستند.

وجود اين چرخ دنده‌ها در تمام انواع گيربکس ثابت است اما نوع و تعداد آنها تغيير مي‌کند. اگر مي‌خواهيد تصوري از چرخ‌دنده‌هاي داخل يک گيربکس داشته باشيد، چرخ‌دنده‌هاي مختلف يک دوچرخه دنده‌اي را تصور کنيد که احتمالا آن را زياد ديده‌ايد. اجزاي ديگر سيستم گيربکس خودرو که در درجه‌ کمتر اهميت قرار دارند عبارتند از:

• پوسته گيربکس

جنس اين بخش از چدن ريخته‌گري است و چرخ دنده‌ها، ياتاقان‌هاي گيربکس و محورها را در خود جاي مي‌دهد.

• شافت ورودي يا محور کلاچ

اين محور که به شافت کلاچ نيز معروف است محور محرک گيربکس محسوب مي‌شود. اين محور به صورت يک ‌پارچه به چرخ‌ دنده‌اي در بخش ورودي پوسته‌ گيربکس متصل است و از طريق کلاچ با موتور خودرو در ارتباط است.

• شافت واسط يا محور زير

اين محور وظيفه‌ انتقال گشتاور از محور محرک به محور متحرک را بر عهده دارد. روي آن تعدادي چرخ ‌دنده تعبيه شده است که با محور يک‌ پارچه هستند. چرخ دنده‌ ابتدايي اين محور با چرخ‌دنده‌ي محور محرک درگير است و سرعت ورودي را که توسط موتور توليد شده است، به همان صورت و بدون تغيير در ميزان آن به سمت شاف خروجي هدايت مي‌کند. چرخ دنده‌هاي روي اين شافت اندازه‌هاي متفاوتي دارند.